Afet veya acil durumların bazıları önceden belirtiler vermekle birlikte birçoğu beklenmedik anda meydana gelmektedir. Aniden gelişen olaylarda afetzedelerin içinde bulundukları afet ortamından yeterli kaynak ve doğru müdahale yapılarak kurtarılmaları için zamanla yarışılmaktadır. Bu aşamada yapılacak herhangi bir yanlış müdahale veya ihtiyaç duyulan araç, gereç, insan vb. kaynağın olmayışı veya yetersizliği telafisi mümkün olmayan olaylara neden oldukları müdahale çalışmalarında karşılaşılan sorunların başında gelmektedir. Öte yandan enkaz başı çalışmalarında yaşanan sorunlardan biri de çok sayıda görevlilerin kontrolsüz ve düzensiz bir şekilde arama kurtarma çalışmaları dikkat çekmektedir.
Olası bir afet veya acil durumun meydana gelmesi ile görevlilerin yanında olay yerinde bazen medyada bulunmakta, müdahale çalışmalarının naklen yayına dönüştüğü durumlar sıklıkla görülmektedir. Diğer yandan kontrol noktasının içinde veya uzakta bulunan vatandaşlar da olay yerinden görüntü almakta ve yapılan bazı olumsuz ve yetersiz çalışmalar kamuoyu ile paylaşılmaktadırlar. Böyle durumlarda yapılan başarılı çalışmalar görünmemekte hem merkezde hem de olay yerinde iyi niyetle çalışanların motivasyonunu ve moralini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle öncelikle olay yeri yönetim ilkeleri ve standartları belirlenip tüm taraflarca paylaşılıp bilinmelidir. Ayrıca, müdahale çalışmalarına çok sayıda kurum, kuruluş ve kişilerin katılması nedeniyle disiplin ve düzenli çalışmaların yapılabilmesi için ortak dil ve hareket birliğinin sağlanması gerekmektedir.
Müdahale çalışmalarında bulunan paydaşların, olay yerinde nasıl çalışacakları kadar olay bölgesi koordinatörlüğü ile olay yeri yöneticiliği gündeme gelmeli; görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esasları belirlenerek yetki kargaşası ortadan kaldırılmalıdır. Dolayısıyla hem afet koordinatörlüğü hem de olay yeri yönetimi ayrı bir uzmanlık alanı olarak görülmeli, ayrı yöntem ve disiplinle çalıştığı tüm kesimlerce bilinmelidir.
Öncelikle olay yeri yönetimi tanımı, olay yeri yöneticisinin kişisel ve mesleki özellikleri ile görevlerinin neler olduğuna, yine olay yeri çalışmalarının olmazsa olmazı ekip amirinin de yetki, sorumluluk ve görevlerine bakılmalıdır. Olay yeri yönetimi; etkilenen yerlerin bölgelere ayrılması sonrası enkazların veya olayın meydana geldiği alanın tespit edilip, afetzedelerin kurtarılması için birçok farklı kurum kuruluş ile görevlilerinin aynı anda ortak amaç için organize edilip yönetilmesidir olarak tarif edilebilir.
Olay yeri yönetimi çok disiplinli ve paydaşlı olmasının yanında teknik ve uzmanlık gerektiren bir alandır. Bu nedenle olay yeri yönetimi müdahale çalışmalarının aksamadan yapılabilmesi için olay yöneticisi birtakım özelliklere sahip olması gerekmektir; alanında bilgili ve tecrübeli olmalı, gerçekçi, özgüvenli, kararlı, objektif, soğukkanlı, hızlı düşünebilen, şartlara ve çevreye çabuk uyum sağlamalıdır. Konusuna vakıf olmayan olay yeri yöneticilerinin koordinasyonunda yapılan müdahale çalışmaları, istenilen verimlilikte olmayacağı tartışılmaz bir gerçektir.
Konumuz doğa kaynaklı afetler olduğundan meydana gelen afetlerin çok sayıda bina ve yerleşim yerlerini etkilemesi halinde, yapılacak çalışmaların yönetimi için öncelikle her mahalleye olay yeri yöneticisi görevlendirilmelidir. Yönetici, öncelikle alanını belirleyip enkaz/enkazlarda yapılacak tüm çalışmaları planladıktan sonra başta ekip amirleri olmak üzere diğer görevlileri tespit edip çalışmaların organizasyonu yapmalı ve ilgililerle bilgi alışverişinde bulunmalıdır.
Olay yeri yöneticisi olayın asgari düzeyde kayıp ve hasarla atlatılması için olayın etki analizine yönelik çalışmaları hızlı bir şekilde yaparak bilgiye erişmeli veya ilk müdahalede kaynaklarının neler olacağı konusunda bilgi ve tecrübesini kullanarak ihtiyaç analizini planlamalıdır. Başka bir ifadeyle afet veya acil durumun yeri, etkisi, ulaşımı, ilk müdahale için araç ve gereç gibi faktörleri değerlendirmesi sonrasında olay yerine yeterli sayıda ekip ve malzeme ile süratle intikaline yönelik planlama ve organizasyonu yapmalıdır.
Böyle dönemlerde dikkat çekmeyen ama çalışmaların en önemli unsurlarından biri de her enkaz için tespit edilen ve onun nezaretinde çalışmaları yöneten ekip amirleridir. Ekip amiri; enkazın başında çalışmaları planlayan, yöneten, müdahale konusunda tecrübeli ve teknik bilgiye sahip uzman yöneticilerdir. Ekip amiri, olay yeri yöneticisine karşı sorumludur ve çalışma noktasında yapılan tüm faaliyetlerin sevk ve idaresini yürütür.
Enkaz başı çalışmalarını yöneten ekip amiri; bilgi, araç gereç, ekip vb. ihtiyaçlarını olay yeri yöneticisinden talep eder. Sorumlu olduğu enkazda değişen durumlara göre yeni stratejiler geliştirerek çalışmalar hakkında olay yeri yöneticisine bilgi vermek görevlerinin arasındadır. Burada önemli unsurlardan biriside ekip amiri kendisine verilen görevlerini yerine getirmesinde personel arasındaki uyum, iş birliği ve yardımlaşmayı sağlamaktır.
Ekip amirinin bu dönemde önemli görevlerinden biride de enkaz başında çalışacak görevlilerin ikincil tehlikelere karşı güvenliğini dikkate alarak, çalışmalarda herhangi bir olumsuz durumun yaşanmasına karşı gerekli tedbirleri almaktadır.
Öte yandan enkaz/enkazların başında bulunan ekip amirleri olay yeri yöneticisi ile sürekli irtibat halinde olmalı, diğer paydaşlarda uzmanlık isteyen alanlarda ise ilgili kurum temsilcisi de olay yeri yöneticisine destek vermelidirler.
Olay yerine gelen yerin ilk gelen kurum veya kuruluş temsilcisi olayı yönetmeye başlamalı, olayın türüne göre (Emniyet, Sağlık, TSK, Orman, AFAD…) ilgili kurumun yöneticisi ve ekibinin gelmesi üzerine gelişmelerle ilgi bilgi vererek, yöneticiliği devredip olay yeri yöneticisine yardımcı olmalıdır. Olay yerinin çalışma usul ve esasları da bu vesile ile düzenlenip tüm çalışanlar tarafından bilinmelidir.
Son olarak olay yerinin çalışmasının derecelendirilmesinin nasıl oluştuğu ve her kademe de bulunanların neler yapacağı konusunun netleştirilmesi gerekmektedir.
Öncelikle olayın meydana gelen alan, yani olayı olduğu yerin hemen etrafı ve en çok zarar görmüş hasarlı alan sıcak bölgedir. Bu alan acil durum bileşenleri olmak üzere; arama kurtarma, ilk yardım, güvenlik ve ihtiyaç olması halinde itfaiye birliklerinden oluşan ortak dil ve hareket eden görevlilerin çalışma sahasıdır. Ayrıca ağır yaralıların hızla sağlık kuruluşlarına gönderilmesi için ambulans araçları ile çalışmaları kayıt altına alacak diğer görevlilerde burada olmalıdırlar. Olay yerinde yapılan çalışmalar sonrası sıcak bölgeden ayrılan veya ihtiyaç duyulması halinde takviye için gelen görevliler alana giriş çıkışlarda personel ve araç gerecin temizliği yapılarak girmeli veya ayrılmalıdır
Şekil.1 Olay yeri Yönetimi Müdahale Çalışma Alanları
Olayın merkezi dışında kalan ve ılık bölge olarak adlandırılan alanda ise müdahale çalışmalarının yapıldığı yer öncelikle emniyet şeride çekilip alanın sınırları belirlenmelidir. Alan, ihtiyaç duyulması halinde sahada görev yapacakların takviye personeli ve ekipmanın alanı olup, buraya sıcak bölgeden giriş çıkışlar için kontrol noktaları oluşturmalı ve çalışmalar belli bir disiplin ve organizasyonla yapılmalıdır.
Olay yerinin son halkası olan soğuk alan da ise, ihtiyaten bulanan ve olay yerinden talep olması halinde bekletilen görevliler ile afetzedelerin yakınları, basın, olay yeri yönetimi merkezi gibi alanların bulunduğu bölgedir. Ayrıca olay bölgesinde ölümler olması halinde kimlik tespiti ve diğer hizmetlerin verilebilmesi için morg oluşturulmadır. Bu alan yaralıların ilk yardımının yapıldığı ve hastanelere sevk edildiği bölge olduğu da bilinmelidir. Öte yandan hem sahada çalışanlar ile afetzedelerin yakınları ve diğer vatandaşların temel ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik hizmet alanları da soğuk bölgede oluşturulmalı ve ihtiyaçları burada karşılanmalıdır.
Öneriler:
Olay yerinin kısa sürede ve müşterek hareket edilerek asgari düzeyde kayıp ve hasarla atlatılmasına yönelik ilkeleri belirlenmelidir. Öncelikle paydaşların ortak harekat ederek her seviyede her görevi alabilecek birden çok kişi olabilecek şeklinde organize edilmelidir. Olay yerinde çalışacak kurum ve kuruluşlar ile kişilere olay yeri yönetimi konusunda eğitimler verilerek; ortak mevzuat ortak dil ve ortak hareket tarzları belirlenmelidir. Bunların yapılmaması halinde çalışmaların düzensizliği devam edecektir.
Öncelikle deprem, sel, heyelan, yangınlar gibi doğa kaynaklı olaylar yanı sıra teknolojik veya insandan kaynaklı afet ve acil durumlarda yönetiminden sorumlu koordinatör kuruluşların alanları ve görevlerinin belirlenmesi zarureti ortaya çıkmaktadır. Koordinatör kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmesi sonrası olabilecek olaylarda müdahale amacıyla gelen paydaşlar, ilgili kurumlarca akredite edilenlerin olay yerine girmesine izin verilmelidir. Böylece konusuna hakim olmayan veya başka amaçlarla sahada bulunmak isteyenlerin önü kesilecek ve yeterli sayıda görevli çalışacaktır. Bu şekilde yapılacak bir uygulama ile sahada profesyonel kurum kuruluş ve kişilerin yer alması afet ve acil durum çalışmalarını etkin, verimli ve ekonomik olmasını sağlayacaktır.
Afet ve acil durum yönetiminden sorumlu olan kurum ve kuruluşlar, mevzuat veya diğer nedenlerle kendilerine verilen yetkileri tüm kesimler üzerinde uygulanması ve belli bir disiplinle çalışmalarını yapması için otoritesini kullanma becerisine sahip olmalıdırlar.
Olay bölgesinde yapılan çalışmaların teknik bir unsur olması nedeniyle çalışanların rahat hareket etmeleri gerekmektedir.
Herhangi bir olay meydana gelmesi ile ilgili ilgisiz bir çok kurum ve kuruluş yanında diğer paydaşların kısa sürede olay yerine geldikleri ve yönetiminde sorumlu olmadıkları ve kendilerine ihtiyaç bulunmadığı halde medya da görünmek istedikleri veya açıklamalar yaptıkları görülmektedir. Ayrıca, son zamanlarda üst yönetimin olay yerine yanında da çok sayıda görevli ile gelmeleri çalışanların dikkatini dağıtmakta, çalışmalarından uzaklaşmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle sahaya, ilgililerden ve teknik personelin hariç başkalarının girişlerine izin verilmemeli ve kamuoyuna sorumlu kurum veya kuruluşlar dışında açıklamalar yapılmalıdır.
Afet veya acil durumun etkilerini en az kayıp ve hasarla atlatılmasına yönelik olarak yapılan çalışmalarda oluşan kargaşa ve düzensizliklerin medyada yer alması sonrası iyi niyetle çalışanlarda moral ve motivasyon kayına neden olmaktadır. Çalışmaların belli bir disiplin ve düzenle yapılaması için öncelikle koordinatör kuruluşlarca yasal, teknik ve idari düzenlemeleri yapmaları gerekmektedir.
Soğuk bölgede basını bilgilendirme alanı dışında başka yerlerde görüntü alınması ve haber yapılması önlenmelidir. Bu esnada istenmeyen bir görüntü alınması ve yayınlanması ile yapılan başarılı çalışmalar görünmeyecek, oluşan tepkiler kurum kuruluş ve kişilere yansıyacaktır.
Günümüz teknolojisinin artık her alanda kullanıldığı gibi olay yerinde çalışanlardan bazılarıda görüntü almaktıdırlar. Bu görüntülerin medyada yayınlanması veya başka platforlarda paylaşılması tepki ile karşılanmaktadır.Kontrollü bir şekilde eğitim amaçlı kısa süreli görüntüler dışında başka çekimlere izin verilmelidir.
Olay yerinde yapılan çalışmaları engelleyen, yeterince destek vermeyen veya başka amaçlarla kullanmak isteyen kuruluş ve kişilerin öncelikle olay yerinden uzaklaştırılması ile daha sonraki olaylarda bunları yapanların çalışmalara katılmasının önlenmesine ilişkin yasal zemini oluşturulması gerekmektedir. Öte yandan bu çalışmaları sabote eden veya kötü amaçla kullanmak isteyenler hakkında da yasal takip yapılmalıdır.
Hem merkezde hem de sahada müdahale çalışmalarında hiyerarşi olay yeri yönetiminde aranmamalı, olay yeri yöneticisinin rütbesi, makamı gibi unsurların yerine eğitimi, bilgisi, tecrübesi, dikkate alınmalıdır. Yine hiyerarşik bir yapı oluşturulmak istense de olay yeri yöneticisi yukarıda sayılan özelliklere sahip olan görevlinin nezaretinde çalışmaları yönetmelidir. Olayın kısa sürede ve asgari düzeyde kayıp ve hasarla atlatılması amacıyla olay yeri çalışanları yönetici ve ekip amirlerinin bilgisi dahlinde hareket etmeli, onlara yardımcı olmalıdırlar.
Olay yerinin sorunsuz şekilde yönetilmesi için hiyerarşide görevlerin karşılığı belirlenmeli ve hangi seviyede oldukları tespit edilerek herhangi bir görev çatışmasının önüne geçilmelidir. Olayın üst düzey yöneticilerince yönetilmesi için siyasi irade veya ilgili kurumlarca sahada görevlendirilenler olay yerine geldiklerinde görev devir teslim prosedürleri belirlenmiş olmalıdır.
Sahada başta arama kurtarma olmak üzere ağır şartlarda çalışanlar için her olay sonrası başta psikolojik destek verilmeli, çalışanların normal hayatında moral ve motivasyonunu engelleyecek diğer durumların önlenmesi için ihtiyaç duyulan hizmetler sağlanmalıdır.
Öneriler:
Olay yerinin kısa sürede ve müşterek hareket edilerek asgari düzeyde kayıp ve hasarla atlatılmasına yönelik ilkeleri belirlenmelidir. Öncelikle paydaşların ortak harekat ederek her seviyede her görevi alabilecek birden çok kişi olabilecek şeklinde organize edilmelidir. Olay yerinde çalışacak kurum ve kuruluşlar ile kişilere olay yeri yönetimi konusunda eğitimler verilerek; ortak mevzuat ortak dil ve ortak hareket tarzları belirlenmelidir. Bunların yapılmaması halinde çalışmaların düzensizliği devam edecektir.
Öncelikle deprem, sel, heyelan, yangınlar gibi doğa kaynaklı olaylar yanı sıra teknolojik veya insandan kaynaklı afet ve acil durumlarda yönetiminden sorumlu koordinatör kuruluşların alanları ve görevlerinin belirlenmesi zarureti ortaya çıkmaktadır. Koordinatör kuruluşların görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmesi sonrası olabilecek olaylarda müdahale amacıyla gelen paydaşlar, ilgili kurumlarca akredite edilenlerin olay yerine girmesine izin verilmelidir. Böylece konusuna hakim olmayan veya başka amaçlarla sahada bulunmak isteyenlerin önü kesilecek ve yeterli sayıda görevli çalışacaktır.Bu şekilde yapılacak bir uygulama ile sahada profesyonel kurum kuruluş ve kişilerin yer alması afet ve acil durum çalışmalarını etkin, verimli ve ekonomik olmasını sağlayacaktır.
Afet ve acil durum yönetiminden sorumlu olan kurum ve kuruluşlar, mevzuat veya diğer nedenlerle kendilerine verilen yetkileri tüm kesimler üzerinde uygulanması ve belli bir disiplinle çalışmalarını yapması için otoritesini kullanma becerisine sahip olmalıdırlar.
Olay bölgesinde yapılan çalışmaların teknik bir unsur olması nedeniyle çalışanların rahat hareket etmeleri gerekmektedir. Son zamanlarda üst yönetimin olay yerine yanında da çok sayıda görevli ile gelmeleri çalışanların dikkatini dağıtmakta, çalışmalarından uzaklaşmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle sahaya, ilgililerden ve teknik personelin hariç başkalarının girişlerine izin verilmemelidir.
Afet veya acil durumun etkilerini en az kayıp ve hasarla atlatılmasına yönelik olarak yapılan çalışmalarda oluşan kargaşa ve düzensizliklerin medyada yer alması sonrası iyi niyetle çalışanlarda moral ve motivasyon kayına neden olmaktadır. Çalışmaların belli bir disiplin ve düzenle yapılaması için öncelikle koordinatör kuruluşlarca yasal, teknik ve idari düzenlemeleri yapmaları gerekmektedir.
Soğuk bölgede basını bilgilendirme alanı dışında başka yerlerde görüntü alınması ve haber yapılması önlenmelidir. Bu esnada istenmeyen bir görüntü alınması ve yayınlanması ile yapılan başarılı çalışmalar görünmeyecek, oluşan tepkiler kurum kuruluş ve kişilere yansıyacaktır.
Günümüz teknolojisinin artık her alanda kullanıldığı gibi olay yerinde çalışanlardan bazılarıda görüntü almaktıdırlar. Bu görüntülerin medyada yayınlanması veya başka platforlarda paylaşılması tepki ile karşılanmaktadır.Kontrollü bir şekilde eğitim amaçlı kısa süreli görüntüler dışında başka çekimlere izin verilmelidir.
Olay yerinde yapılan çalışmaları engelleyen, yeterince destek vermeyen veya başka amaçlarla kullanmak isteyen kuruluş ve kişilerin öncelikle olay yerinden uzaklaştırılması ile daha sonraki olaylarda bunları yapanların çalışmalara katılmasının önlenmesine ilişkin yasal zemini oluşturulması gerekmektedir. Öte yandan bu çalışmaları sabote eden veya kötü amaçla kullanmak isteyenler hakkında da yasal takip yapılmalıdır.
Hem merkezde hem de sahada müdahale çalışmalarında hiyerarşi olay yeri yönetiminde aranmamalı, olay yeri yöneticisinin rütbesi, makamı gibi unsurların yerine eğitimi, bilgisi, tecrübesi, dikkate alınmalıdır. Yine hiyerarşik bir yapı oluşturulmak istense de olay yeri yöneticisi yukarıda sayılan özelliklere sahip olan görevlinin nezaretinde çalışmaları yönetmelidir. Olayın kısa sürede ve asgari düzeyde kayıp ve hasarla atlatılması amacıyla olay yeri çalışanları yönetici ve ekip amirlerinin bilgisi dahlinde hareket etmeli, onlara yardımcı olmalıdırlar.
Olay yerinin sorunsuz şekilde yönetilmesi için hiyerarşide görevlerin karşılığı belirlenmeli ve hangi seviyede oldukları tespit edilerek herhangi bir görev çatışmasının önüne geçilmelidir. Olayın üst düzey yöneticilerince yönetilmesi için siyasi irade veya ilgili kurumlarca sahada görevlendirilenler olay yerine geldiklerinde görev devir teslim prosedürleri belirlenmiş olmalıdır.
Sahada başta arama kurtarma olmak üzere ağır şartlarda çalışanlar için her olay sonrası başta psikolojik destek verilmeli, çalışanların normal hayatında moral ve motivasyonunu engelleyecek diğer durumların önlenmesi için ihtiyaç duyulan hizmetler sağlanmalıdır.
Sonuç:
Ülkemiz doğa, teknolojik ve insan kaynaklı afet ve acil durumların sıkça yaşandığı bir coğrafyada bulunması nedeniyle meydana gelen olaylarda kayıp ve hasarlar artarak devam etmektedir.
Yaşanan olaylarda can ve mal kayıplarının asgari düzeyde atlatılmasına yönelik yapılan çalışmalarda maalesef yaşanan düzensizlik, kargaşa ve kaos ortamları görülmektedir. Bunların gündeme gelmesi ile hem iyi niyetle çalışanlarda hem de toplumda olumsuz durumlar oluşturmaktadır.
Olay yeri müdahale çalışmalarında bulunan görevlilerin öncelikle moral ve motivasyonu yüksek olmasına dikkat edilmeli konuyla ilgisi olmayanların olay yerine girmeleri engellenmeli ve müdahalelerine izin verilmemeli, yöneticilerde çalışanlara destek olmalıdırlar.
Saha çalışanları hem kendi aralarında hem de koordinatörlükle sürekli durum değerlendirmesi yapmalı, tüm paydaşlarla iletişim, eş güdüm ve işbirliğini içinde azami düzeyde dikkate edilerek müdahale çalışmalarını yapılmalıdır.
Yine bu aşamada olay yerinin çalışmalarında kullanılacak kaynakların yeterli sayıda ve doğru yere yönlendirilmesi önemli unsurlardandır. Diğer bir husus da olay yeri yöneticisi ile ekip amirleri gelen kaynakların etkin, verimli ve ekonomik kullandırmasıdır.
Son olarak, yönetici veya makamlar olay yerinde çalışanlar üzerinde tasarrufta bulunurken, olay yeri yöneticiliği ve ekip amirliğinin ayrı bir uzmanlık alanı olduğu, bilgi ve tecrübe gerektiğini bilmeli ve onlara yardımcı olmalıdırlar.
